آشنایی با نظام سرمایه داری

واژه سرمایه‌ داری، ابتدا در سال 1854 به مثابه یک لقب اهانت‌ آمیز توسط کارل مارکس و پیروانش جعل شد.
این عبارت برای نظامی‌ در نظر گرفته شد که توسط سرمایه‌ داران، به سود سرمایه‌ داران و برای استثمار کارگران اجرا می ‌شود. البته این لقب اهانت ‌آمیز هنوز هم ناخواسته بر یکی از شایستگی ‌های این نظام تاکید می‌کند:
نظام سرمایه‌ داری منجر به انباشت سرمایه، استفاده بیشتر از آن و بنابراین افزایش دائمی و پرشتاب تولید ثروت می‌شود.

نظام سرمایه‌ داری

نظام سرمایه ‌داری یا کاپیتالیسم (Capitalism) یک سیستم اقتصادی است که در آن افراد یا مشاغل خصوصی مالک کالاهای سرمایه‌ ای هستند.

سرمایه‌ داری را می ‌توان به عنوان ترکیبی از 2 نهاد درک کرد: مالکیت خصوصی و بازار آزاد.

مالکیت خصوصی

هر فرد آزاد است دستاورد کار خویش را نگه دارد یا آن را هرجا که مناسب ‌تر می ‌بیند استفاده کند، تا جایی که حقوق دیگران را زیر پا نگذارد. خالص ‌ترین نوع نظام سرمایه‌ داری، بازار آزاد یا سرمایه ‌داری آزاد (Laissez-faire Capitalism) است که در آن افراد از تمام قیود آزاد هستند و می ‌توانند تعیین کنند که کجا می‌ خواهند سرمایه گذاری کنند، چه می ‌خواهند تولید کنند یا بفروشند و کالاها و خدمات را با چه قیمتی می‌ خواهند مبادله کنند.

توجه کنید که، بازار آزاد بدون چک کردن و کنترل کردن کار می‌کند.

 تاریخچه نظام سرمایه داری

اقتصاد سرمایه داری عملا بین قرن های 16 و 19 میلادی در انگلیس به تدریج رسمیت یافت. شکل ‌های ابتدایی سرمایه داری تجاری (merchant capitalism) در اواخر قرون وسطی شکوفا شد. سرمایه داری از پایان دوره فئودالیسم در دنیای غرب نظام غالب بوده است. به تدریج این نظام از انگلیس به سراسر اروپا گسترش پیدا کرد و مرزهای سیاسی و فرهنگی را از پیش رو برداشت. در قرن های 19 و 20 میلادی سرمایه داری ابزار غالب صنعتی شدن را در دنیا فراهم آورد، اما این ابزار انحصاری نبود.

اصول نظام سرمایه ‌داری

نظام سرمایه ‌داری دارای اصول و قواعدی هست که این اصول عبارتند از:

لیبرالیسم اقتصادی

لیبرالیسم اقتصادی مهم ‌ترین اصل فکری و فلسفی نظام سرمایه‌ داری است. این اصل به‌ دنبال پذیرش فلسفه دئیسم ابتدا توسط اقتصاددانان فیزیوکرات و سپس کلاسیک، مورد تاکید قرار گرفت.

در این نظام، افراد آزاد هستند روشی را جهت بهره ‌برداری از منابع موجود انتخاب کنند؛ چون هرکس بهتر از دیگران قادر به قضاوت درباره منافع خویش است. همچنین محور اصلی هر اجتماع خود فرد است و فرد و منافع او بر اجتماع تقدم دارد.

اصل رقابت

اهمیت این اصل در نظام اقتصاد سرمایه ‌داری به ‌حدی است که این نظام را نظام رقابتی نیز می ‌نامند.
این اصل در درجه اول از اصول نظام سرمایه‌ داری به‌حساب می‌ آید. بازار رقابت کامل بازاری است که در آن تعداد تولید کنندگان و فروشندگان کالاهای همگن، بی‌شمار و سهم هر یک از خریدار و فروشنده از بازار‌ اندک است.

مکانیسم بازار و تعادل اقتصادی

بر اساس این اصل، مکانیسم خودکار بازار به‌ عنوان تنها عامل ایجاد کننده تعادل و تنظیم ‌کننده عرضه و تقاضا در سطح تعادل است و هرگونه مداخله دولت در فعالیت‌های اقتصادی، مخالف با نظم طبیعی و تعادل خودکار است.
به‌ بیانی دیگر:

• اگر تقاضا در بازار، برای کالا بیشتر از تولید باشد، قیمت کالای مورد نظر افزایش خواهد یافت.
• اگرعرضه در بازار، بیش از تقاضا باشد، مقداری از آن کالا فروش نرفته و تولیدکننده مجبور به کاهش قیمت کالای خود خواهد شد. 

انگیزه سود

انگیزه سود در نظام سرمایه ‌داری خودخواهانه است و اجتماعی که بر اساس منفعت شخصی بنا شود، ملاحظات اخلاقی را در نظر نخواهد گرفت؛ به این دلیل که از نظر طرف‌ داران نظام سرمایه‌ داری، موفقیت در کارها بر اساس سود و ضرر سنجیده می‌شود.

آزادی انتخاب شغل

در این نظام، بیکاری که به‌ واسطه تغییر در تقاضای عوامل تولید و تکنولوژی به‌ وجود می‌آید، غیر قابل اجتناب است و آزادی انتخاب شغل در اقتصادی که بیکاری طولانی در آن حکم ‌فرما است، نمی‌تواند معنی و مفهومی داشته باشد.

نظام سرمایه ‌داری تاکنون با وجود تمام ضعف‌ها به حیات خود ادامه داده و با  اینکه امروزه وجودی نیمه‌جان دارد، اما هنوز فرو نپاشیده است. 2 عامل زیر تاثیر بسیاری بر بقای این نظام دارند:

• حفظ منافع گروهی از فعالین اقتصادی است؛ که با تمام جدیت از هرگونه تغییر نظام اقتصادی جلوگیری می‌کنند.
•  بیشتر از ناحیه تئوریسین‌ها است و افکاری که در ذهن آن‌ها رسوخ کرده است.